مهندسی عمران یکی از رشته های تخصصی و محبوب ترین مشاغل مهندسی است که سالانه تعداد قابل توجهی از دانش جویان و داوطلبان در این حوزه اقدام به ورود به دانشگاه، کسب تحصیل و فارغ التحصیلی می کنند.
امروزه موسسات و مراکز علمی متعددی در سراسر کشور وجود دارند که بصورت آزاد یا وابسته به دولت اقدام به جذب بدون کنکور داوطلبان این حوزه می کنند ولی آیا مدرک تحصیلی مهندسی همه ی آن چیزی است که از شما یک مهندس عمران حرفه ای می سازد؟ آیا تنها با اکتفا به درک تحصیلی میتوان وارد بازار کار این رشته شد؟ چه تخصص ها و چه مهارت هایی مستلزم یادگیری در این حوزه است؟
در این مطلب قصد داریم با ارائه ی توضیحاتی در خصوص رشته ی تحصیلی، بازار کار و مهارت های مورد نیاز مهندسی عمران، به این سوالات پاسخ دهیم.
مهندسی عمران
مهندس عمران شخصی است که از دانش علمی خود برای بهبود زیرساخت‌ها و خدمات عمومی ساخت و ساز پروژه‌های عمومی مانند جاده‌ها، تونل‌ها، پل‌ها، سدها، ساختمان‌ها، فرودگاه‌ها، سیستم‌های آب و فاضلاب و سایر پروژه‌های کوچک و بزرگ زیربنایی را که نیازهای اساسی انسان را برآورده می‌کند، طراحی و نظارت می‌کند.
ساختمان‌ها و پل‌ها اولین سازه‌هایی هستند که اغلب به ذهن هر فرد در مورد مهندسان عمران می رسد، چرا که برجسته‌ترین سازه های مهندسان عمران هستند. اما مهندسان عمران،علاوه بر آن مسئول کارها و عملیات‌هایی هستند که کمتر توسط افراد دیده می‌شوند.
امروزه کار مهندسان عمران فراتر از ساخت و ساز سازه‌ها و پل‌ها است. آنها در صنعت هوافضا کار میکنند و طراحی ایستگاه‌های فضایی را انجام میدهند.همانند دوره مهندسی مکانیک در صنعت خودرو، محاسبه ظرفیت حمل بار و بهبود مقاومت در خرابی ضربه گیرها و درها را انجام می دهند و هم چنین در صنعت برق، کشتی سازی و چندین صنعت دیگر نیز حضور پررنگی دارند.
مهندسی عمران یک حرفه خاص و هیجان انگیز است، مهندسانی که در این زمینه کار میکنند میتوانند خلق کنند و نتایج کار و ساخت خود را از نزدیک ببینند و آنها را لمس کنند؛ یک پل بزرگ، ایستگاه مترو، یک ساختمان بلند یا یک سد برقی از جمله سازه‌هایی است که سال‌ها پابرجا می ماند نمایشگر هنر، مهارت و تخصص مهندس طراح و سازنده ی آن است.
بنابراین دنیای مهندسی عمران متنوع است و مهندسان عمران زمینه های شغلی متنوعی برا شروع فعالیت دارند. به این معنا که هر فرد با تخصص خاص در حیطه ی بخصوص، میتواند در مشاغل متنوع کار کند. فارغ از این مشاغل مختلف که برای کار تحت عنوان مهندس عمران وجود دارد، تمام آن ها وظایف مشترکی دارند که باید به صورت روزمره انجام گیرد.
مهندسان عمران غالباً مسئول تیم‌های بزرگی هستند که در برنامه ریزی ، طراحی و مراحل ساخت پروژه مشغول به کار هستند. این امر مستلزم این است که آنها به طور منظم با اعضای تیم از جمله مدیران ساخت و ساز ، نقشه برداران، معماران، مهندسین ناظر و برنامه ریزان شهری ملاقات و همکاری مستمر داشته باشند.
علاوه بر این، آنها خودشان زمان قابل توجهی را صرف نیازسنجی‌ها، طراحی و برنامه ریزی پروژه‌ها، بودجه‌ها و ارائه پیشنهادات به کارفرمای خود می کنند.
مهندسی عمران دارای زیرشاخه‌های مختلفی است و فعالیت‌های خاص مهندس عمران در هر یک از زیرشاخه‌های این رشته تغییر می‌کند قسمتی از مشاغل و کارهایی که مهندسان عمران انجام میدهند نیازمند طراحی و محاسبات دقیق در محیط اداری است. و قسمتی از مشافل وارد میدان کار و عملیاتی میشود
آنها برای نظارت بر عملیات، انجام کارهای نقشه برداری و تجزیه و تحلیل کامل پروژه‌ها، نظارت بر تیم‌های خود، حل مشکلات در محل کار و همکاری با سایر گروه های درگیر نظیر تکنسین های تاسیسات و آموزش جوشکاری در پروژه‌های خود ، مدام در رفت و آمد به محل کارگاه‌های ساختمانی هستند.
در زیر لیستی از رایج‌ترین صنایعی که مهندسان عمران در آنها به کار گرفته می‌شوند، آورده شده است.
- استخراج و حفاری
- ساخت و ساز مسکونی
- ساخت و ساز تجاری
- برنامه ریزی شهری
- زیرساخت آب و گاز
- سیستم‌های فاضلاب
- انرژی تجدید پذیر
- آژانس‌های حمل و نقل
- سازمان‌های دولتی
هم چنین عناوین شغلی عمده برای مهندسین عمران عبارتاند از:
- بازرس ساخت و ساز
- مهندس پروژه
- مهندس ناظر
- همکار مهندس عمران
- مهندس عمران
- مهندس شهرسازی
- مهندس میدانی
- مدیر توسعه
بازارکار مهندسی عمران
بازار کار مهندس عمران بیشتر از تحصیلات دانشگاهی آن به مهارت و تجربه افراد بستگی دارد. اکثر دانشجویانی که از این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند با توجه به مهارت . قابلیت اجرایی خود میتوانند مشغول به کار شوند. به طور کلی هر مهندس عمران در سه زیر گروه اصلی طراحی و مشاوره، پیمانکاری و اجرا، نظارت مشغول به کار میشود. از عمده فعالیت‌های مربوط به آن می توان به وارد زیر اشاره کرد:
- کسب و کارهای درگیر با ساخت سازه‌های سبک
- کسب و کارهای درگیر با سازه‌های عظیم
- ساخت و ساز
- حوزه‌های تخصصی مرتبط با ساخت و ساز
- ساخت و ساز جاده‌ها
مسئولیت‌های اصلی شغلی مهندسین عمران شامل تجزیه و تحلیل، به خصوص در مرحله برنامه ریزی و تهیه گزارش‌ها و نقشه‌ها می باشد. همچنین از دیگر وظیفه های یک مهندس عمران ، میتوان به کاهش در هزینه‌های ساخت و ساز و در نظر گرفتن خطرات احتمالی زیست محیطی یک پروژه اشاره کرد.
مهندسان عمران در طول پروژه‌ها و حتی قبل از شروع آن در حال انجام آزمایش های عملیاتی اند، تا بتوانند میزان قدرت خاک منطقه مورد نظر و تحمل آن برای اجرای پروژه را تعیین نمایند. با این عمل آن ها میتوانند نوع مصالح ساختمانی که باید در ساخت و ساز اجرایی پروژه استفاده شود را مشخص کنند.
مهندسین عمران با مدیریت مالی و قسمت های مالی و حسابداری هر شرکت به طور مستقیم در ارتباط هستند، چرا که باید تخمین هزینه برای تجهیزات مورذ استفاده ، نیروی کار و برنامه‌های نرم افزاری جهت استفاده در برنامه ریزی و طراحی زیر ساخت ها و ساختارها را ارائه نمایند.
مهندسی عمران رشته ای بسیار گسترده است که به طبع آن بازار کار گسترده‌ای نیز دارد. تخصص های عمده ی مهندسان عمران شامل حمل و نقل، معماری، ساخت و ساز، ترافیک، منابع آب و مهندسی ژئوتکنیک میشود. همچنین مهندسی محیط زیست نیز یکی دیگر از تخصص‌های مهندسی عمران است و از اصول مهندسی برای محافظت از سطح سلامت طبیعت و زندگی مردم استفاده می‌کند.
همچنین مهندسان عمران در شرکت‌های دولتی یا نیمه دولتی نیز کار می کنند و در بخش های خصوصی و شرکت‌های مشاوره‌ای یا ساخت و ساز کار کنند. بعضی از این مهندسان دارای سمت‌های نظارتی و اداری هستند و بعضی دیگر به دنبال مشاغلی در ارتباط با ساخت و ساز ،طراحی و یا تدریس می‌روند.
۱- طراحی و ساخت ساختمان‌های شهری. البته با وجود اسم آن ، فقط محدود به ساخت ساز خانه‌های مسکونی و اداری نمیشود و شامل ساخت مدرسه، باشگاه‌های ورزشی، بیمارستان، کارخانه، تالارها، و … نیز می شود.
۲- راه سازی است. یکی دیگر از شاخه ها ی مهندس عمران ست که به عنوان راه ساز میتواند وارد بازار کار شود و راه سازی در روستاها و شهرها را طراحی و نظارت کند.
۳- پل سازی یکی دیگر از زمینه هایی است که یک مهندس عمران میتواند در آن مشغول شود. ساخت انواع پل‌های فلزی و یا بتنی در شهرها و میان روستاها، از کارهایی است که این زمینه از مهندسی عمران را تعریف می‌کند.
۴- همانطور که گفتیم کی دیگر از زمینه ی فعالیت های این رشته مهندسی محیط زیست نام دارد. بنابراین یک مهندس عمران در راستای حفظ زیست محیط و سالم سازی سطح زندگی انسان‌ها، با شرکت‌های دولتی و خصوصی همکاری می کند.
۵- یکی دیگر از شاخه‌های فعالیت مهندس عمران سد سازی است که در آن مهندس عمران به اجرای صفر تا صد سد سازی از طراحی، برآورد هزینه، برنامه ریزی برای ساخت، و در نهایت اجرای کار، می پردازد.
۶- بازار کار مهندس عمران در منابع آب نیز کاربرد دارد. طراحی و ساخت خطوط انتقال آب از سدها و همچنین انتقال آب از تصفیه خانه‌ها، جزء وظایفی است که مهندس عمران در این زمینه ی شغلی انجام میدهد.
۷- شهرسازی و مشخص کردن ساختار خیابان‌های شهر، یکی دیگر از زمینه های شغلی یک مهندس عمران است. مهندس عمران میتواند بهترین ایده‌ها را در ساخت و طراحی عالی شهر برای کم کردن ترافیک و آلودگی در این زمینه شغلی، ارائه نماید.
بازار کار در ایران
با توجه به فعالیتی که هر سازمان موسسه دارد مهندس عمران به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم در مراکز مختلف مشغول به کار می شوند که از جمله این موارد بازارکار می توان به وزارت خانه های آموزش وپرورش، فرهنگ و آموزش عالی، کشاورزی، بانکها و طرح محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا اشاره کرد
به دلیل این که مهندسان عمران در طراحی و ساخت خیلی از کارهای عمرانی مثل راه‌ها، سازه‌های دریایی برای سکوهای نفتی، پل‌ها، سدها، آشیانه‌های هواپیما و خانه‌های مسکونی مقاوم در مقابل زلزله تخصص دارند میتوانند در جاهای مختلف دیگری نیز مشغول به کار شوند. به عنوان مثال فارغ التحصیلان نقشه‌برداری در هدایت و کنترل اجرای خطوط انتقال آب، برق، گاز، نصب وماشین آلات و تجهیزات فنی دقیق و حساس، نصب وماشین آلات و تجهیزات فنی دقیق و حساس، هدایت و تعیین وضعیت انواع وسایل نقلیه نظامی و غیرنظامی هوائی، دریایی و زمینی احداث مترو، فعالیت می کنند. به علاوه شرکت های مختلف بخض های خصوصی و عمومی مهندسان مشاور که در زمینه ی طراحی، محاسبه و نظارت پروژه های ساختمانی و … فعالیت می کنند این افراد را استخدام می کنند.
تعدادی از مشاغل در ارتباط با مهندسی عمران به دلیل نیاز به سازه‌های سازگار با محیط زیست و جاده‌ها برای خدمت به جمعیت در حال رشد، به سرعت در حال رشد هستند.
از زیرمجموعه‌های مرتبط با مهندسی عمران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سازه‌های سبک مانند ساختمان‌های مقاوم در مقابل زلزله ، ساختمان‌های مسکونی و سیل و آتش
- سازه‌های عظیم‌تر همانند برج‌ها
- سازه‌های مرتبط با آب مانند سکوهای دریایی اسکله وسد
- تونل، مخازن ذخیره مصالح، پل، سیلو، دکل‌های مخابرات، نیروگاه‌های برق
- ساخت و ساز جاده ها ، فرودگاه‌ها، راه‌ها
- اصلاح و بهسازی خاک‌های نامناسب پیش از احداث سازه‌ها
- حوزه‌های تخصصی منابع آب و شبکه‌های فاضلاب و محیط زیست
و مواردی از این قبیل که همگی از زمینه های مهندسی عمران هستند
مهارت ها و توانایی های مورد نیاز
مهندسان عمران علاوه بر ایجاد تعادل بین علایق عملی و خلاقیت خود، مهارت‌های متنوعی دارند که به آنها کمک می‌کند بهتر خواسته‌های مشتری خود را عملی کنند. برخی از مهارت‌های متداول برای مهندسان عمران عبارتاند از:
- تصمیم گیری
- ریاضیات
- حل مسئله
- سازماندهی
مهارت‌هایی که هر مهندس عمران باید داشته باشد تا بتواند بهتر و راحت‌تر به شغل ایده آل خود برسد، شامل موارد زیر میشود
- محاسبه، طراحی ساخت و اجرای ساختمان های صنعتی و اداری و مسکونی
- طراحی ، محاسبه و ساخت و اجرای و راه های ارتباطی داخل و خارج شهری و و روستاها
- محاسبه، طراحی ساخت و اجرای انواع پل فلزی و بتنی در شکل های مختلف
- اجرای سدهای خاکی و بتنی و همچنین بندهای انحرافی و سایر تاسیسات وابسته مانند تونل یا کانال انحراف آب رودخانه جهت اجرای عملیات کارگاهی در حین عملیات ساخت
- اجرای فعالیت های مرتبط با ساماندهی رودخانه ها
- محاسبه، طراحی ساخت خطوط انتقال آب
- ساخت و اجرای تصفیه خانه های آب و فاضلاب
- محاسبه، طراحی ساخت شبکه های آب رسانی به مناطق شهری و روستایی برای تامین آب شرب آشامیدنی
- طراحی، محاسبه و ساخت شبکه ی جمع آوری و دفع آب های سطحی در خیابان های منطقه های شهری
- انجام فعالیت های نقشه برداری مانند سراه سازی، سد سازی و …:
- ارزیابی تاثیرات و خطرات احتمالی محیطی
- مدیریت و تحویل پروژه در زمان مشخص شده
- برنامه ریزی، حمل تجهیزات و آزمایش قبل از آغاز پروژه
- تجزیه و تحلیل گزارش نقشه‌ها بررسی‌ها، و داده‌ها برای طراحی پروژه
- توضیح روشن ایده‌های طراحی
- ارائه گزارش‌ها به زبان ساده
- طراحی و ساخت نقشه به وسیله کمک از رایانه
- طراحی پروژه‌های عمومی
- توسعه ، طرح بندی و محاسبات طراحی
- تهیه و توسعه دامنه پروژه و جدول زمانی مرتبط با آن
- اطمینان از سلامت و ایمنی محل اجرای پروژه
- تجربه و تخصص کار با نرم افزار های مرتبط
- تجربه لازمه در ساخت و ساز با طراحی بتن آرمه و فلزی
- تجربه لازمه ی نظارت و مدیریت ساخت و ساز
- شناسایی موقعیت های بهبود روند طراحی و کاری
- مدیریت و نظارت بر مراحل پروژه
- مدیریت تعمیر و نگهداری زیرساخت‌های خصوصی و عمومی پروژه
- نظارت و انجام آزمایش خاک محل احداث پروژه
- اجرای عملیات خاک برداری پروژه
- آماده سازی نقشه و پلان ها و تعیین میزان هزینه‌های آن
- تهیه گزارش‌های تحلیلی و پایانی
- ارائه گزارش درخصوص تأثیرات زیست محیطی پروژه به عموم
- ارائه تخمین هزینه برای مواد، تجهیزات و یا کار
- پیشنهاد اصلاحات در طرح سازی پروژه برای پیشرفت و ساده سازی آن
- دانش قوی از اصول مهندسی
- مهارت و دانش بالا در ارائه پروژه
- تست مصالح ساختمانی
- درک کامل از پیش نویس‌ها، نمودارها و سایر اطلاعات و مستندات مربوط به پروژه‌های عمرانی
- آشنایی با نرم افزارهایی که در اداممه معرفی خواهند شد
- موثر واقع شدن در زمان استرس و فشار کاری
ابزار و فناوری و نرم‌افزارهای مورد نیاز برای مهندسی عمران
کار اصلی یک مهندس عمران شامل طراحی نقشه و برنامه ریزی برای پیشبرد پروژه‌ها است. به همین دلیل، استفاده از ابزارها و فناوری‌های مختلف برای برنامه ریزی و اجرای طراحی‌ها مورد نیاز است. برخی از رایج‌ترین ابزارها شامل موارد زیر می شود:
- دستگاه‌های الکترونیکی برای اندازه گیری فاصله
- مدل سازی هیدرولیک
- نقشه برداری و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی
- لیزر و دقت سنج
- اتوکد،
- پروژه مایکروسافت
همانطور که گفته شده داشتن مهارت نرم افزاری یکی از مهم ترین مهارت های لازمه ی هر مهندس است . مانند سایر رشته های مهندسی، متخصصان این حوزه نیز باید استفاده از نرم‌افزارهای مختلف کامپیوتری را بدانند. مهمترین نرم‌افزارهای مورد نیاز در عمران عبارتند از:
- نرم‌افزار ETABS
- نرم‌افزار SAP
- نرم‌افزار CSi Bridge
- نرم‌افزار Revit
- نرم‌افزار Plaxis Professional
- نرم‌افزار Auto Cad
- نرم‌افزار Tekla Structures
آموزش آزاد مهندسی عمران
برای رسیدن به تمام موقعیت‌های شغلی ذکر شده ی مهندس عمران ، نیاز به مدرک لیسانس مهندسی عمران است.با این وجود در زمینه ی کارهای اداری و دولتی کسی که در این رشته در مراتب بالاتر تحصیل کرده و مدرک فوق لیسانس و حتی دکترای مهندسی عمران، میتواند راحت‌تر در مواردی از این دست، فعالیت کند. اما عمده فعالیت های مرتبط شرکت‌های خصوصی هستند که زمینه فعالیت آنها ساخت و ساز است و احتیاج به نیروی کار دارند، برای به دست آوردن اشتغال در این حوزه تجربه و مهارت بیشتر از مدرک تحصیلی اهمیت دارد و با داشتن مهارت های بالا در این رشته ، میتوان در بازار کار مهندسی عمران شغل ایده آل خود را پیدا کرد.
اگر به ساخت و ساز علاقه دارید و همچنین با پروژه ای تیمی مشکلی ندارید، می‌توانید مهندس عمران موفقی شوید. داشتن مدرک لیسانس مهندسی عمران کار چندان سختی در جامعه ی امروز نیست چرا بسیاری از دانشگاه های آزاد و غیر انتفاعی بدون کنکور اقدام به پذیرش این رشته میکنند. اما آنچه که مهم است دانش ومهارت های نرم افزاری شما در این زمینه است باید خود را در این حیطه به روز نگه دارید، چرا که شرکت ها ، سازمان ها و کارفرمایان به دنبال افرادی هستند که علم و مهارت روز دنیا را در عمران و معماری دارند و میتوانند از جدیدترین ابزارها و نرم افزار های این حیطه استفاده کنند.
دوره تحصیلی کارشناسی مهندسی عمران مانند دیگر رشته‌ها، معمولا چهار سال طول می‌کشد و بسته به تخصص، شامل دروس ریاضیات، مکانیک و سیستم‌ها آمار و دینامیک سیالات میشود. این دوره کارشناسی معمولا شامل اغلب دروس تئوری و تعداد کمی آزمایشگاه‌های عملی میشود.
تحصیلات مذکور بیشتر، در به دست آوردن پست مدیریتی درمراتب اداری مفید است. همه ی دانشجویان و داوطلبان و حتی مشتاقان این حوزه با مدرک و بدون مدرک کارشناسی میتوانند در دوره ی مهندسی عمران مراکز آموزش عالی مشابه با مطلبی که در خصوص دوره مهندسی مکانیک ارائه کردیم، اقدام به یادگیری عمده مهارت های نرم افزاری شوند. این تجربیات و مهارت آنها را برجسته‌تر می‌کند و برای اشتغال در آینده به آنان کمک می‌کند، هم چنین این امکان را میدهد با سایر افراد ارتباط برقرار کنند، از مهندسان عمران باتجربه راهنمایی بگیرند و احتمالاً پس از فارغ التحصیلی از تجربه خود برای کار استفاده کنند.
به علاوه ی گذراندن دوره‌های یادگیری با در دست داشتن رزومه با مدرک معتبر آن و با تجربه کارآموزی، برای شرکت‌ها و کارفرمایان بسیار مهم است که مهندسان تجربه‌ی کار، حداقل در یک پروژه را داشته باشند.
برای موقعیت شغلی عمران شرح شغلی به شرح زیر است:
- طراحی و یا ارائه ایده با ارائه نقشه مرتبط
- تعیین محتوای طرح و نقشه و همچنین مشخصات تولید مانند مقیاس، رنگ، اندازه، طرح، تولید مستقیم همخوانی طراحی و تولید
- استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری ذکر شده برای ایجاد مدل‌های طرح‌ها
- همکاری با سایر گروه های پروژه جهت ارزیابی چارچوب هزینه‌هایی منطقی طرح ها و پاسخگویی نیاز مشتریان
- تحقیق درباره کاربران محصول و متدهای مختلف استفاده از آن
- ارزیابی ظاهر، عملکرد و ایمنی محصول برای تعیین عملی بودن طرح
- ارائه طرح‌ها و نمونه‌ها به کارفرمایان جهت تایید
- مرور نقشه‌های موجود و پیاده‌سازی اصلاحات و تنظیمات لازمه جهت ایجاد و یا بهینه‌سازی محصول
همانطور که مشاهده میشود بیشتر مهارت های مورد نیاز در این رشته مربوط به طراحی میشود که امروزه نرم افزار های توسعه یافته در این زمینه این کار را به راحتی و با سرعت و دقت بالا انجام میدهد. در نتیجه فارغ از مدرک از تحصیلی یکی از مهمترین مهارت های مورد نیاز برای موفقیت در این حوزه دانش نرم افزاری و طراحی است که خارج از فضای دانشگاهی و در موسسات آموزش عالی به راحتی میتواند اقدام به یادگیری آن کرد.
