مهندسی عمران از شاخه‌های مشهور مهندسی است، که به طور کلی در مورد نگهداری و طراحی، ساخت سازه‌های طبیعی و مصنوعی شامل ساختمان‌ها، جاده‌ها، کانال‌ها، پل‌ها، سدها می‌باشد. مهندسی عمران، بعد از مهندسی جنگ، از قدیمی‌ترین نظام مهندسی‌ها به‌حساب می‌آید و در عصر حاضر مهندسی عمران، اساس و پایه‌ی مهندسی غیرنظامی و مهندسی نظامی محسوب می‌شود. از جمله شاخه‌های علمی که به بهبود پروژه‌های مهندسی عمران کمک میکنند می‌توان به مهندسی محیط زیست، ژئوفیزیک، مهندسی ژئوتکنیک، مهندسی حمل و نقل، مهندسی قانونی، علوم زمین، علوم جوی، مهندسی شهری، مهندسی هیدرولیک، مهندسی سازه‌های دریایی، علم مواد، مدیریت سواحل، نقشه‌برداری و مهندسی سازه اشاره کرد.
ابتدای فعالیت‌های شاخه‌ی مهندسی عمران به احتمال بالا مابین ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد و در منطقه‌ی مصر باستان و بین‌النهرین بوده‌است. زمانی که انسان‌ها از زندگی عشایری دست کشیدند؛ نیاز اساسی به ساخت‌وساز در جهت تأمین سرپناه و محل آسایش به وجود آمد. در همان دوران با گسترش فزاینده‌ی اهمیت حمل‌ونقل و به اختراع چرخ و محور و همچنین آغاز مهارت‌های کشتی سازی و دریانوردی منجر شد. تا قبل از عصر مدرن، اختلاف آشکاری مابین مهندسی عمران و مهندسی معماری به صورت کلی وجود نداشت و بیشتر از این دو عنوان در عوض یک‌دیگر استفاده می‌شد.
تاریخچه مهندسی عمران
از ساخت اهرام ثلاثه مصر می‌شود به عنوان نخستین مورد از طراحی و ساخت سازه‌های عظیم و پیچیده یاد کرد. از دیگر سازه‌های عظیم و تاریخی عمرانی جهان می‌توان سامانه‌های قنات ایران باستان، پارتنون یونان باستان، جاده آپیا روم باستان و دیوار چین را نام برد. اولین آثار از تمرین‌های مهندسی عمران امکان دارد از ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در منطقه مصر باستان، زمانی که انسان عمل کوچ نشینی را ترک نمود شروع شده باشد، که در نتیجه‌ی نیاز اساسی انسان به ساختمان برای پناهگاه بوده‌است. تا عصر مدرن هیچ تمایز مشخصی مابین مهندسی عمران و مهندسی معماری وجود نداشت و اصطلاح‌های مهندسی و مهندسی معماری به‌صورت کلی تفاوت‌هایی از لحاظ جغرافیایی بود که به یک شخص اشاره می‌کرد و قابلیت معاوضه داشت.
در قرن ۱۸ میلادی واژه مهندسی عمران برای نشان دادن تفاوت و تمیز دادن مهندسی غیرنظامی از مهندسی نظامی استفاده می‌شد. نخستین شخصی که خود را به عنوان مهندسی عمران معرفی کرد، جان اسمیتون انگلیسی بود، کسی که در اکثر منابع مهندسی به عنوان پدر مهندسی عمران شناخته می‌شود. در سال ۱۷۷۱ میلادی اسمیتون و بعضی از همکارانش اقدام به بنیان‌گذاری جامعه مهندسین عمران کردند.
در سال ۱۸۱۸ میلادی مؤسسه مهندسین عمران در پایتخت انگلستان، لندن تأسیس شد و در ۱۸۲۰ میلادی مهندس برجسته انگلیسی توماس تلفورد به عنوان رئیس دانشگاه انتخاب شد. در سال ۱۸۲۸ میلادی این مؤسسه دارای پروانه سلطنتی شد که به صورت رسمی‌مهندسی عمران را به عنوان یک حرفه‌ی تخصصی شناخت.
درواقع پروانه مهندسی عمران را به این نحو تعریف کرد: هنر هدایت ساختن منابع بزرگ قدرت در طبیعت جهت استفاده و آسودگی انسان‌ها و به عنوان ابزاری برای تولید و ساخت و ساز در ایالت‌ها، هر دو درجهت داد و ستدهای داخلی و خارجی و به عنوان مهارتی کاربردی در جهت ساخت راه‌ها، برج‌ها، لنگرگاه‌ها قنات‌ها، کانال‌های هدایت کننده رودخانه‌ها و در جهت معامله داخلی و تبادل و برای ساخت بندرها، لنگر گاه‌ها، آب‌بندها، موج‌شکن‌ها و فانوس‌های دریایی و در زمینه‌ی هنر هدایت کردن به وسیله قدرتی ساختگی به جهت تجارت و در زمینه‌های ساخت و کاربردهای ماشین‌آلات و زهکشی در شهرهای کوچک و بزرگ. نخستین دانشگاه خصوصی جهت تدریس مهندسی عمران و دروس مرتبط به آن در ایالات متحده آمریکا، دانشگاه نورویچ بود که در سال ۱۸۱۹ میلادی توسط کاپیتان آلدرن پارتریج راه‌اندازی شد.
نخستین مدرک رسمی مهندسی عمران در خاک ایالات متحده در سال ۱۸۳۵ میلادی به واسطه مؤسسه‌ی رنسلر پلی تکنیک اعطا شد. نخستین مدرکی مانند این که به یک خانم اعطا شد به وسیله‌ی دانشگاه تخصصی کرنل به نورا استانتون بلیچ در سال ۱۹۰۵ میلادی داده شد.
این رشته برای چه کسانی مناسب است
رشته مهندسی عمران متناسب آن گروه از داوطلبان و علاقمندانی است که علاقمند به علوم فیزیک و ریاضی به شکل کاربردی هستند. همینطور، افرادی که علاقمند به طراحی و ساخت و ساز سازه‌ها و ساختمان‌ها می‌باشند مناسب این رشته خواهند بود. به عبارتی، مهندسی عمران در واقع یک رشته بسیار کاربردی است و از علوم محض در آن به ندرت استفاده و آن مباحث کمتر مطالعه می‌شوند. علاقه‌مندان طراحی و اجرای این دسته از سازه‌ها در رشته مهندسی عمران با موفقیت روبرو خواهند شد:
- پل، تونل، دکل‌های مخابرات، نیروگاه‌های برق، سیلو، مخازن ذخیره مصالح
- سازه‌های سبک‌تر مثل ساختمان‌های مسکونی و ساختمان‌های با مقاومت بالا در مقابل زلزله، سیل و آتش
- سازه‌های عظیم‌تر مانند برج‌ها
- سازه‌های در ارتباط با آب مثل سد، سکوهای دریایی، اسکله و غیره
- ساخت و ساز و طراحی فرودگاهها، جاده‌ها و راه‌ها
- اصلاح و بهسازی خاک‌های نامتناسب قبل از احداث سازه‌ها
- حوزه‌های تخصصی مربوط به منابع آب و شبکه‌های فاضلاب و محیط زیست
و مواردی از این دسته، همه از حوزه‌های مختلف مهندسی عمران می‌باشند که هریک شامل زیرمجموعه‌های وسیعی می‌شوند.
کدام درس در عمران بیشترین کاربرد را دارد
دارا بودن پایه‌ی قوی در دروس فیزیک و ریاضی دوره‌ی دبیرستان و پیش‌دانشگاهی کمک شایانی در زمینه‌ی موفقیت در رشته مهندسی عمران خواهد کرد. از مابین مباحث مختلف درس فیزیک، بحث استاتیک، مکانیک جامدات و سیالات و از دروس ریاضی، مباحث جبر و احتمال، ریاضیات گسسته، هندسه در رشته‌ی مهندسی عمران بسیار کاربرد دارند.
گرایش‌های رشته مهندسی عمران
رشته مهندسی عمران رشته‌ای بسیار وسیع بوده و گرایش‌ها و زیرمجموعه‌های بسیار متنوعی دارد. مهندسین عمومی عمران با همکاری با مهندسین تخصصی عمران و مهندسین نقشه‌بردار، به تأمین آب، فاضلاب شهری، طراحی زهکشی، پیاده‌روها، سدها و سیستم‌های برق‌رسانی و ارتباطی می‌پردازند. مهندسین عمران اصول مهندسی سازه، مهندسی ژئوتکنیک، مهندسی محیط زیست، مهندسی ساخت و ساز و مهندسی حمل و نقل را در پروژه‌های صنعتی، مسکونی، تجاری و عمومی در تمامی اندازه‌ها و سطوح مختلف ساخت و ساز اعمال میکنند.
گرایش عمران ـ عمران
دانشجویان مشغول به تحصیل در این رشته مواردی که را که مرتبط با خاک و پی، سازه، راه و ترابری و هیدرولیک است را فرامی‌گیرند و علاوه‌بر طراحی و تشریح نحوه ساخت اسکلت ساختمان‌ها و مراحل آن و سایر بناهای فنی مثل تونل، پل و فرودگاهها پرداخته و به مطالعه رفتار بستر بناهای فنی نیز می‌پردازد تا قادر باشد برطبق نوع خاک زمین بستر مورد نظر، شکل سازه‌ای که تصمیم به ساخت آن دارند را طراحی کند. این افراد همینطور به برنامه‌ریزی حمل و نقل درون شهری و مابین شهری، طراحی راه‌ها و جاده‌ها از لحاظ هندسی، روسازی و زیرسازی هم مشغول هستند و اطلاعات به نسبت خوبی در مورد هیدرولیک به دست می‌آورند.
گرایش عمران ـ نقشه‌برداری
علم نقشه‌برداری دانش و فن تجزیه و تحلیل، پردازش، تفسیر و نمایش اطلاعات مکانی یک سازه درجهت اجرایی ساختن پروژه‌های عمرانی است. این گرایش از رشته مهندسی عمران، با سنجش از راه دور و جغرافیا رابطه‌ی نزدیکی دارد. نقشه‌برداری بیشتر برای سازه‌های بزرگتر خارج شهر مثل پل‌ها، تونل‌ها سیلوها، و سدها کاربری دارد و کارها و عملیات میدانی و صحرایی این رشته بسیار زیاد است و بخش نقشه‌برداری زیرزمینی این گرایش بسیار طاقت فرسا، سخت و خشن است.
گرایش عمران ـ آب
برطبق پیش‌بینی‌های تخصصی تا چند سال آینده در اکثر نقاط جهان با بحران جدی آب روبرو خواهیم شد، به خصوص در منطقه‌ی خاورمیانه که جزء مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا است، این بحران به قدری خواهد بود که امکان دارد تا چند سال آینده مابین کشورها بر سر منابع آب جنگ صورت گیرد. از آنجا که میانگین بارندگی در منطقه ایران حدودا یک سوم میانگین بارندگی معمول در جهان است و بایستی از هر قطره آب حداکثر استفاده صورت گیرد و از هدررفت آن به صورت جدی جلوگیری کنیم.
مهندسین گرایش عمران ـ آب با ساختن سدها، تصفیه‌خانه‌ها، شبکه‌های توزیع آب و تونل‌های انتقال آب در زمینه استفاده‌ی حداکثر از منابع ارزشمند آبی فعالیت میکنند. به عنوان مثال در ساختن سد، بررسی کردن پستی و بلندی‌های منطقه‌ای که سد در آن اجرا و ساخته می‌شود و یا مشخص کردن میزان و نوع بتن موردنیاز برای ساختن سد مرتبط با گرایش نقشه‌برداری می‌شود. و مشخص ساختن موقعیت مکانی سد و طراحی کردن حجم مخزن سد و یا سرریزها و کارهای آماری مختلف مربوط به بارندگی و جمع‌آوری آب در تخصص مهندسی عمران ـ آب است و آخرین مرحله این پروسه یعنی ساخت سد به گرایش عمران ـ عمران مرتبط می‌باشد.
ژئوتکنیک
مهندسی خاک و پی یا مهندسی ژئوتکنیک از دیگر شاخه‌های مهندسی عمران است که در آن رفتارهای خاک تحت بارهای مختلف وارده از طرف سازه‌های گوناگون مطالعه می‌شود. از جمله مباحث مهم مورد مطالعه در این گرایش می‌شود به نشست فونداسیون‌ها و تخمین دقیق ظرفیت باربری خاک زیر پی اشاره کرد. همینطور مباحثی مانندایجاد پایداری در شیب‌ها و گودبرداری‌ها با استفاده از روش‌هایی مانند میخ‌کوبی، دیوارهای مسلح شده با ژئوسنتتیک، انکراژ و غیره، تحلیل و طراحی سدهای خاکی، بهسازی خاک، پی‌های نیمه‌عمیق و عمیق و دسته آزمایش‌های درجا قبل از اجرای پروژه‌های عمرانی از جمله موارد مورد مطالعه و تحقیق در این گرایش هستند.
مهندسی زلزله
در گرایش مهندسی زلزله، هدف اساسی تحلیل و بررسی نیروهای خارجی وارده به سازه می‌باشد. به عنوان مثال نیروهی زلزله و باد از دسته نیروهای دینامیکی و جانبی می‌باشند که به سازه‌ها وارد می‌شوند. بررسی شکل و نحوه عملکرد و مقاومت سازه‌ها در مقابل این بارها و نیروها و پیشنهاد راهکارهایی در جهت مقابله کردن با آن‌ها و بررسی رفتارهای لرزه‌ای سازه از هدف‌های اصلی این گرایش هستند.
“برای دوره آموزشی مدیریت آموزش کلیک کنید”
مهندسی راه و ترابری
گرایش راه و ترابری، به صورت کلی به موضوع اجرا و روسازی راه‌ها و جاده‌ها، طراحی مهندسی راه و راه آهن می‌پردازد. این گرایش نیز همچون گرایش نقشه‌برداری، عملیات‌های صحرایی و میدانی بسیار زیادی داشته و دانشجویان مهندسی راه و ترابری درحین انتخاب آن باید به این موضوعات توجه کافی داشته باشند.
مدیریت منابع آبی
در گرایش مهندسی و مدیریت منابع آب به شکل کلی به مباحث مختلف و متعدد مرتبط با مسائلی مانند جمع‌آوری و تصفیه کردن فاضلاب‌ها و همینطور تاسیسات مختلف در ارتباط با فاضلاب مانند مخازن ذخیره و همچنین خطوط انتقال پرداخته می‌شود. همینطور مباحث تخصصی همانند بررسی مکانیزم‌های انتقال رسوب رودخانه‌ها، کنترل سیلاب و رفتارهای مختلف رودخانه‌ها از موارد بسیار مهم مورد بحث و بررسی در گرایش مدیریت منابع آب هستند. از آنجایی که هنوز تمامی شهرها و مناطق ایران به سیستم‌های فاضلاب شهری اتصال نیافته‌اند و در جهت تخلیه فاضلاب‌های شهری با مشکل‌هایی مواجه هستیم، بازار کار این گرایش نسبتا روبه‌رشد است.
سازه‌های دریایی
گرایش مهندسی سازه‌های دریایی، مشتمل بر تحلیل و طراحی سازه‌های مختلف در ارتباط با دریا همانند سکوهای نفتی، اسکله، جک‌آپ‌ها و مواردی این چنین است. از آنجا که ایران در شمال و جنوب مرزهای وسیع دریایی دارد و از سوی دیگر دارای منابع عظیم نفت و گاز در این آب‌ها هستیم، دانشجویان فارغ‌التحصیل این گرایش می‌توانند در پروژه‌های مختلف مرتبط با صنایع پتروشیمی یا نفت و گاز در سواحل و دریاهای شمال و جنوب کشور مشغول به کار شوند.
مدیریت ساخت
دانشجویان در گرایش مهندسی مدیریت ساخت آموزش‌های لازم درباره اصول اساسی مدیریت صحیح جهت اجرای پروژه‌های عمرانی را فرا می‌گیرند. دانستن مسائل مرتبط با کنترل پروژه و مدیریت در روند ساخت و اجرا، آشنایی با امور قراردادها در ابعاد حقوقی، مدیریت صحیح مصالح و زمان موجب دستیابی هرچه بیشتر به موفقیت در انواع پروژه‌های عمرانی خواهد شد، به ویژه در پروژه‌های بزرگ در ابعاد ملی که هزینه‌های زیادی را دربرمی‌گیرند.
برنامه ریزی حمل و نقل
در این گرایش به مسئله‌ی برنامه‌ریزی حمل و نقل در چهار قسمت جداگانه ریلی، هوایی، دریایی و جاده‌ای پرداخته می‌شود. در شاخه شهری، مهندسین فارغ‌التحصیل این گرایش به مطالعه و تحقیق در زمینه مباحث ترافیک و حمل و نقل درون شهری می‌پردازند و می‌توانند در انواع سازمان‌های حمل و نقل و ترافیک، ادارات رسمی راه و ترابری و یا در شهرداری‌ها مشغول به کار شوند.
مهندسی محیط زیست
از آنجایی که در زمان حال مباحث مختلف مرتبط با حفاظت اثربخش از محیط زیست و بقای کره زمین در تمامی نقاط دنیا بسیار مورد توجه هستند، این گرایش از رشته‌ی مهندسی عمران نیز به مقدار بسیار زیادی مورد استقبال دانشجویان فارغ‌التحصیل کارشناسی مهندسی عمران قرار دارد. مواردی مانند مطالعه و کنترل منابع مختلف آلودگی هوا، آب و خاک از مهمترین مباحث مورد مطالعه و بررسی این گرایش هستند. با توجه به شرایط کنونی محیط زیست، سازمان‌های مسئول در این زمینه همانند سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری‌ها و شیلات، دائما به جهت برطرف ساختن مشکلات عدیده‌ی محیط زیستی کشور، اقدام به برنامه‌ریزی‌های تخصصی و صرف بودجه‌های کلان درجهت طراحی، ارائه و اجرای طرح‌های کاربردی و اثربخش میکنند؛ این مسئله به صورت جدی سبب شده بازار کار مهندسین فارغ‌التحصیل گرایش مهندسی محیط زیست رشد قابل توجهی کند.
فارغ التحصیلان عمران در کجا مشغول می‌شوند
فارغ‌التحصیلان مهندسی عمران-عمران قادر می‌باشند در شرکت‌های مهندسی تخصصی مختلف به عنوان مهندسین مشاور مشغول به فعالیت شوند. وظیفه اساسی محاسبه، طراحی و نظارت بر اجرای صحیح پروژه‌های ساختمانی متفاوت را برعهده بگیرند. علاوه بر آن، این مهندسین متخصص می‌توانند در شرکت‌های مجری پروژه به عنوان مهندس مقیم در کارگاه‌های صنعتی و همچنین در نقش سرپرستی کارگاه و یا مدیریت پروژه فعالیت کنند.
علاوه بر موارد ذکر شده، ، سازمان نظام مهندسی، وزارتخانه‌ی مسکن و شهرسازی، جهاد سازندگی، شرکت‌های اختصاصی مکانیک خاک و پی (گرایش ژئوتکنیک)، وزارت‌خانه راه و ترابری و شهرداری‌ها (گرایش راه و ترابری)، وزارت‌خانه نیرو (گرایش مدیرت منابع آبی)، سازمان حفاظت محیط زیست (گرایش محیط زیست) مهندسین فارغ‌التحصیل رشته مهندسی عمران را جذب میکنند.
درجهت ورود به بازار کار حرفه‌ای، علاوه بر آشنایی کامل با مهارت‌های مختلف تخصصی رشته مدنظر بایستی با سایر مهارت‌های موردنیاز فردی نیز آشنایی در حد کافی داشته باشند. در اصل، این مهارت‌های فردی شخص را از بین تمامی رقبا متمایز کرده و موجب موفقیت او در زمینه‌های حرفه‌ای و موقعیت‌های شغلی برتر می‌شود. چنین مهارت‌هایی همچنین باعث توانایی تعامل هرچه بهتر افراد در سازمان‌ها و محیط کاری می‌شود و به صورت معمول از این مهارت‌های فردی با نام «مهارت‌های نرم» یاد می‌شود.
بازار کار رشته عمران
به دلیل این که مهندسین عمران در طراحی و ساخت بسیاری از پروژه‌های عمرانی همانند سدها، راه‌ها، پل‌ها، آشیانه‌های هواپیما، سازه‌های دریایی برای سکوهای نفتی و تا حتی خانه‌های مسکونی مقاوم در برابر خطرات ناشی از زلزله همکاری دارند، قابلیت این را دارند که در سازمان‌ها و شرکت‌های زیادی مشغول به فعالیت شوند. همینطور شرکت‌های مختلف مشاوره مهندسی که فعالیت اصلیشان در زمینه محاسبه، طراحی و نظارت براجرای پروژه‌های مختلف ساختمانی و از این قسم پروژه‌ها است این مهندسین را استخدام میکنند.
ادامه تحصیل در ایران و خارج از کشور
دانشجویان فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته مهندسی عمران، قادر هستند در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش‌های متعددی که بالاتر به آن‌ها به تفضیل اشاره شد، ادامه به تحصیل دهند. همچنین برای هر یک از گرایش‌های ذکر شده نیز زیرشاخه‌های تخصصی‌تری موجود می‌باشد که در مقاطع دکترای تخصصی ارائه می‌شوند. همچنین ادامه تحصیل در رشته مهندسی عمران در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و آکادمی‌های خارج از کشور طرفداران بسیار زیادی دارد و به نحویمسیری در جهت کسب موقعیت‌های بزرگ شغلی در کشورهای دیگر به حساب می‌آید. من جمله کشورهایی که بورس‌های تحصیلی متناسبی برای تحصیل دانشجویان رشته مهندسی عمران در نظر می‌گیرند، می‌شود به دو کشور ایتالیا و کانادا اشاره کرد.
آیا دروس دانشگاهی در این حرفه جوابگو است
از آنجایی که رشته مهندسی عمران به صورت کلی رشته‌ای کاربردی و اجرایی است، بنابراین گذراندن دروس دانشگاهی با موفقیت به تنهایی برای دستیابی به موقعیت‌های مناسب شغلی کافی نمی‌باشد. یک دانشجوی مهندسی عمران بایستی علاوه‌بر مطالعه و یادگیری اصول نظری این رشته، به یادگیری نرم‌افزارهای تخصصی آن نیز بپردازد و در عین حال به عنوان کارآموز در پروژه‌های عمرانی هم حضور داشته باشد. به نوعی می‌توان گفت، دانش اصول تحلیل و طراحی سازه‌های مهندسی با گذارندن دروس دانشگاهی حاصل می‌شود و از سوی دیگر، حضور در پروژه‌ها و آشنایی با روند ساخت و اجرا، دانش تجربی یک مهندس عمران را افزایش می‌دهند.
نظرات بسته شده اند.